Έριν Κόνελι: Βιομιμητική. Κάν’ το όπως η φύση

Συνέντευξη στην Κατερίνα Νικολοπούλου 

Πως οι παραγωγοί μπορούν να συνεργαστούν καλύτερα μεταξύ τους ακολουθώντας τις μεθόδους των σμηνών; Η βιομιμητική, που υπαγορεύει τη μίμηση της φύσης ως οδηγού για τις πιο αποτελεσματικές αλλά και λιγότερο επιβαρυντικές για το περιβάλλον λύσεις, καταφέρνει να συνδέει αυτά που με πρώτη ματιά φαντάζουν ασύνδετα. Η Έριν Κόνελι, διευθύντρια επικοινωνίας του Ινστιτούτου Βιομιμητικής, μας συστήνει τη βιομιμητική και τις εφαρμογές της στον τομέα της γεωργίας.

Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι είναι η βιομιμητική; Πώς σας ήρθε αυτή η ιδέα;

Η βιομιμητική είναι μια προσέγγιση στην καινοτομία που επιδιώκει βιώσιμες λύσεις στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι αντιγράφοντας τις διαδικασίες και τις στρατηγικές της φύσης. Αν και οι άνθρωποι μιμούνται τον ανθρώπινο κόσμο σε ό,τι σχεδιάζουν εδώ και αιώνες, η Τζανίν Μπένιους, η συνιδρύτρια του Ινστιτούτου Βιομιμητικής έκανε πιο γνωστό τον όρο με το βιβλίο της Βιομιμητική: Καινοτομία Εμπνευσμένη Από Την Φύση που κυκλοφόρησε το 1997. Η κεντρική ιδέα είναι ότι οι ζωντανοί οργανισμοί έχουν ήδη αναπτύξει τρόπους για να κρατιούνται ζεστοί, να δημιουργούν γερές κατασκευές, να φιλτράρουν το νερό μειώνοντας στο ελάχιστο τη χρήση ενέργειας και την παραγωγή απορριμμάτων. Εφαρμόζοντας τις στρατηγικές σχεδιασμού της φύσης, οι σχεδιαστές, οι επιστήμονες και οι ερευνητές μπορούν να αναπτύξουν λύσεις που προσαρμόζονται πραγματικά καλά στις ανάγκες και είναι βιώσιμες όσο περνάει ο καιρός.

Ποιοι είναι οι τομείς στους οποίους μπορεί να εφαρμοστεί αυτή η προσέγγιση;

Η ομορφιά της βιομιμητικής είναι ότι μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς! Από την αρχιτεκτονική έως τη γεωργία, τη χημεία, τον αστικό σχεδιασμό, τα υλικά και ένα σωρό άλλα, αντιγράφοντας τα σχέδια και τις διαδικασίες της φύσης, οι λάτρεις της καινοτομίας μπορούν να δημιουργήσουν πραγματικά βιώσιμες λύσεις που μπορούν να ενταχθούν αρμονικά στον φυσικό μας κόσμο. Η βιομιμητική με λίγα λόγια φέρνει βιολογική έμπνευση στο σχεδιαστικό τραπέζι κάθε τομέα.

Μπορείτε να μας δώσετε μερικά παραδείγματα εφαρμογών της βιομιμητικής στον αγροτοδιατροφικό τομέα;

Φέτος, στον διαγωνισμό μας Biomimicry Global Design Challenge (challenge.biomimicry.org) ζητήσαμε από φοιτητές και επαγγελματίες να αναπτύξουν εμπνευσμένες από τη φύση λύσεις σε ζητήματα όπως η υγεία του εδάφους, τα απόβλητα, η συσκευασία των τροφίμων, η μεταφορά και η χρήση ενέργειας κατά τη διαδικασία της παραγωγής των τροφίμων. Οι οκτώ ομάδες των φιναλίστ που βρίσκονται τώρα στη διαδικασία του να δημιουργήσουν τα πρωτότυπα των ιδεών τους και στο να δοκιμάσουν τις ιδέες τους στην πράξη, ανέπτυξαν εξαιρετικά παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο η βιομιμητική μπορεί να εφαρμοστεί στη γεωργία και τον τομέα των τροφίμων. Για παράδειγμα, μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Όρεγκον στις ΗΠΑ ανέπτυξε ένα Ζωντανό Σύστημα Φιλτραρίσματος (Living Filtration System), το οποίο είναι ένα σύστημα αποστράγγισης που κρατάει ωστόσο τα συστατικά στο έδαφος αντί να τα αφήνει να ξεπλένονται. Αντλώντας έμπνευση εν μέρει από το πεπτικό σύστημα του γαιοσκώληκα, αυτό το σύστημα όχι μόνο καθαρίζει το νερό που φεύγει από τα χωράφια αλλά μειώνει και τις ποσότητες λιπάσματος που χρειάζεται για να είναι το έδαφος του κατάλληλο για καλλιέργειες. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το σχέδιο BioNurse από την ομάδα του Τοπικού Κέντρου για την Καινοτομία στα Φρούτα και τα Λαχανικά Ceres που βρίσκεται στο Βαλπαραίσο της Χιλής. Με έμπνευση από τον τρόπο που τα φυτά «νοσοκόμοι» καταφέρνουν να εγκαθίστανται σε υποβαθμισμένα εδάφη και δημιουργούν συνθήκες για την ανάπτυξη νέων φυτών, αυτό το σχέδιο εκθέτει φιντάνια σ’ ένα μείγμα θρεπτικών συστατικών που τα βοηθάει να αναπτυχθούν ενώ παράλληλα αποκαθιστά την κατάσταση του εδάφους.

Εφαρμόζοντας τις στρατηγικές σχεδιασμού της φύσης, μπορούν να αναπτυχθούν λύσεις που προσαρμόζονται πραγματικά καλά στις ανάγκες και είναι βιώσιμες όσο περνάει ο καιρός

Από τη θεωρία στην καθημερινότητα της γεωργίας

Υπάρχουν εφαρμογές που χρησιμοποιούνται ήδη στη γεωργία;

Υπάρχουν αρκετά πολύ καλά παραδείγματα εφαρμογών στη γεωργία. Μια από τις καλύτερες είναι η δουλειά του Land Institute (https://landinstitute.org/) στο Κάνσας το οποίο χρησιμοποιεί ως μοντέλο τα φυσικά λιβάδια. Αυτά δεν χρειάζονται πότισμα, φυτοφάρμακα και λιπάσματα για να αναπτυχθούν. Το Land Institute δείχνει ότι τα πολυετή φυτά, που είναι κλειδί στο οικοσύστημα των λιβαδιών, μπορούν να παράγουν αντίστοιχες σοδειές και να βελτιώσουν το νερό και το έδαφος σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μεθόδους αγροτικής καλλιέργειας.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι το Groasis Waterboxx (groasis.com), μια συσκευή που προστατεύει τα αναπτυσσόμενα φιντάνια μιμούμενο τον τρόπο με τον οποίο η φύση σπέρνει και εξαλείφει την ανάγκη άρδευσης. Ένα τρίτο παράδειγμα, όχι ευθέως συνδεδεμένο με τη γεωργία είναι το John Todd Ecological Design Eco-Machine (http://www.toddecological.com/index.php?id=about), σύστημα επεξεργασίας λυμάτων που χρησιμοποιεί φυσικές διαδικασίες για τον καθαρισμό και την επεξεργασία μολυσμένων υδάτων.

Δεν μπορεί όμως παρά να αναρωτιέται κανείς… Μπορεί ένας απλός αγρότης στην ελληνική ύπαιθρο ή σε μια φάρμα στο Κεντάκι να υιοθετήσει εύκολα αυτή τη νέα προσέγγιση ή μήπως τελικά αυτό θα είναι κάτι που θα συμβεί μόνο από μια νέα γενιά αγροτών;

Ο βιοπορισμός των αγροτών είναι απευθείας συνδεδεμένος με τη γη, οπότε είναι κάτι που συμβαίνει φυσικά στους αγρότες κάθε ηλικίας να υιοθετούν και να εφαρμόζουν στρατηγικές που βασίζονται σε ζωντανά συστήματα. Αν και ο τομέας της βιομιμητικής είναι ακόμα σε βρεφικό στάδιο, υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι σε όλον τον κόσμο που μαθαίνουν πως να εφαρμόζουν μεθόδους εμπνευσμένες από τη φύση στη δουλειά τους. Όσο ο τομέας θα εξαπλώνεται, θα υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες για τους αγρότες κάθε γενιάς να ενσωματώσουν λύσεις βιομιμητικής σε μεγάλη έκταση.

Υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι σε όλον τον κόσμο που μαθαίνουν πως να εφαρμόζουν μεθόδους εμπνευσμένες από τη φύση στη δουλειά τους

Πλήθος οι εφαρμογές που λύνουν τα χέρια των καλλιεργητών

Πέρα από τις δύο συμμετοχές στον διαγωνισμό του Ινστιτούτου Βιομιμητικής, στις οποίες αναφέρθηκε παραπάνω η Έριν Κόνελι, υπάρχουν και πολλές άλλες που φιλοδοξούν εκτός από το να εξασφαλίσουν το οικονομικό έπαθλο να λύσουν τα χέρια και των καλλιεργητών -μεγάλων, μικρών ακόμα και των ερασιτεχνών- ή απλά να εξασφαλίσουν καλής ποιότητας τροφή στον καθένα. Μεταξύ αυτών φιγουράρουν τα παρακάτω:

• Το Mangrove Still μιμείται τον τρόπο με τον οποίο τα φυτά που βρίσκονται στις παραλίες επεξεργάζονται το θαλασσινό νερό για να δημιουργήσουν αποστακτήρες αφαλάτωσης που κοστίζουν πέντε φορές λιγότερο από τους παραδοσιακούς ηλιακούς συλλέκτες αφαλάτωσης.

• Το Holonic Integrated Produce Swarm , μια εφαρμογή δικτύωσης της οποίας ο αλγόριθμος μιμείται τον τρόπο με τον οποίο συνεργάζονται μεγάλες ομάδες όπως τα σμήνη στη φύση. Η εφαρμογή βοηθάει μικρούς παραγωγούς να μοιράζονται πόρους, προϊόντα, επιμελητεία και πληροφορίες.

• Το Balcony Cultivator είναι ένα αυτοσυντηρούμενο σύστημα που βοηθάει τους κατοίκους πόλεων να αναπτύξουν τα δικά τους βιολογικά τρόφιμα, στα μπαλκόνια τους
  Το Oasis Aquaponic Food Production είναι σχεδιασμένο να βοηθάει όσους καλλιεργούν για τις δικές τους διατροφικές ανάγκες να έχουν καλύτερα προϊόντα σε λιγότερο χώρο, με λιγότερο νερό και χωρίς χημικές ουσίες, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα της διατροφής τους αλλά και αυξάνοντας τα περιθώρια κέρδους.

• Το Hexagro είναι ένα αρθρωτό σύστημα καλλιέργειας που δεν χρειάζεται έδαφος και δίνει τη δυνατότητα καλλιέργειας μέσα σε κλειστούς, μικρούς χώρους.

• Το Jube είναι ένας βιολογικής έμπνευσης θάλαμος ο οποίος αιχμαλωτίζει βρώσιμα έντομα, μια πηγή πρωτεΐνης που χαρακτηρίζεται ως η τροφή του μέλλοντος.

Η ομορφιά της βιομιμητικής είναι ότι μπορεί να εφαρμοστεί από την αρχιτεκτονική έως τη γεωργία, αντιγράφοντας τα σχέδια και τις διαδικασίες της φύσης

Who is who

Το Ινστιτούτο Βιομιμητικής είναι μια μη κερδοσκοπική οργάνωση με έδρα τη Μισούλα στη Μοντάνα των ΗΠΑ. Ιδρύθηκε το 2006 από την συγγραφέα Τζανίν Μπένιους η οποία ειδικεύεται στις φυσικές επιστήμες. Έκτοτε, το Ινστιτούτο έχει αναπτύξει μια πλατιά γκάμα προγραμμάτων και δράσεων για την προώθηση της ενημέρωσης αλλά και της έρευνας στον τομέα της βιομιμητικής. Επίσης, έχει δημιουργήσει και το AskNature, μια δωρεάν, διαδικτυακή βάση δεδομένων πληροφοριών στην οποία μπορεί να ανατρέξει κανείς για να ενημερωθεί σχετικά με τη βιομιμητική.