Πώς η καινοτομία οδήγησε την Ολλανδία στην κορυφή

Η Ολλανδία, μία μεσαίου μεγέθους χώρα, που διαθέτει δέκα φορές λιγότερους αγρότες και 2 ½ φορές λιγότερη αγροτική γη από ό,τι η Ελλάδα, αποτελεί τον πρώτο εξαγωγέα τροφίμων της Ε.Ε. και τον δεύτερο του πλανήτη. Αυτό το επίτευγμα οφείλεται στον ιδιαίτερα υψηλό βαθμό καινοτομίας που διαπνέει ολόκληρη την αγροδιατροφική αλυσίδα αλλά και τις δημόσιες αρχές της χώρας. Η κυβέρνηση της Ολλανδίας ανέθεσε στον ΟΟΣΑ να αξιολογήσει τις επιδόσεις του αγροδιατροφικού τομέα. Η αξιολόγηση αυτή γίνεται στα πλαίσια τακτικών αξιολογήσεων του Οργανισμού για την καινοτομία, την παραγωγικότητα και τη βιωσιμότητα του αγροτικού τομέα των χωρών που είναι μέλη του.

Η Έκθεση αξιολόγησης, καταρχήν παρουσιάζει τις προοπτικές ανάπτυξης του αγροτικού τομέα. Ακολουθεί η αποτίμηση των πολιτικών που καθορίζουν τα κίνητρα καινοτομίας, δηλαδή οικονομική σταθερότητα, διακυβέρνηση και εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Ιδιαίτερη παρουσίαση γίνεται στο φιλικό και προβλέψιμο για επενδύσεις περιβάλλον και τη συμβολή της κυβέρνησης και των δημόσιων υπηρεσιών. Τέλος, αναλύονται οι ακολουθούμενες αγροτικές πολιτικές και η λειτουργία του συστήματος αγροτικής καινοτομίας.

Σε ό,τι αφορά το σύστημα καινοτομίας, προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση ότι από το έτος 2011 οι δημόσιοι πόροι για έρευνα και ανάπτυξη επικεντρώνονται αποκλειστικά στους εννέα πιο εξαγωγικούς κλάδους της οικονομίας, δύο εκ των οποίων αφορούν την αγροδιατροφή και τα κηπευτικά – πολλαπλασιαστικό υλικό. Η συγκέντρωση δημόσιων πόρων και η ένταξη όλων των πανεπιστημίων και ιδρυμάτων αγροτικής καινοτομίας σε ένα ενιαίο δίκτυο με κοινό συντονισμό, πολλαπλασιάζει τα αποτελέσματα. Τέλος, αξίζει να τονιστεί ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα η ολλανδική γεωργία στηρίχθηκε στην ουσιαστική διασύνδεση έρευνας – εκπαίδευσης – παραγωγής.

Κίνητρα για την αποδοχή της καινοτομίας

Η αξία της καινοτομίας μεγιστοποιείται όταν διαδοθεί και γίνει αποδεκτή από μεγάλο αριθμό χρηστών. Τα κίνητρα και οι πολιτικές που χρησιμοποιούνται για τη διάδοση των καινοτομιών στους αγρότες και τις επιχειρήσεις του αγροδιατροφικού τομέα περιλαμβάνουν:

• Εισαγωγή νομοθετικών ρυθμίσεων σταδιακής εφαρμογής νέων παραγωγικών πρακτικών, όπως, για παράδειγμα, νέων διαδικασιών εκτροφής ζώων ή τρόπου καλλιέργειας ενός προϊόντος.
• Επιλεκτική δημόσια συγχρηματοδότηση δράσεων.
• Επιδότηση εγγυήσεων σε όσους εφαρμόζουν την καινοτομία, ώστε να κατανεμηθεί ο κίνδυνος μεταξύ του ενδιαφερόμενου και της τράπεζας και να περάσει την «κοιλάδα του θανάτου». Εναλλακτικά, καλύπτεται χρηματοδοτικά το κενό μεταξύ της βασικής έρευνας του δημόσιου τομέα και της εφαρμογής και δημιουργίας ενός νέου προϊόντος από τον ιδιωτικό τομέα.
• Χρηματοδοτική στήριξη της παρουσίασης και επίδειξης των πλεονεκτημάτων μία νέας τεχνολογίας, πρακτικής κλπ. Η στήριξη αυτή μπορεί να πάρει και τη μορφή κουπονιών που παρέχει το κράτος σε μικρομεσαίες αγροτικές και άλλες επιχειρήσεις για να απασχολήσουν ειδικούς.
• Χρηματοδότηση εκπαίδευσης και ειδικής συμβουλευτικής, που βοηθά τους παραγωγούς να επιλέγουν και να εφαρμόζουν καινοτομίες με επιτυχή τρόπο. Η στήριξη αυτή μπορεί επίσης να πάρει τη μορφή κουπονιών αμοιβής εμπειρογνωμόνων.
• Ενδυνάμωση ενδιαφερόμενων ώστε να εμπιστευτούν και να αναλάβουν επενδύσεις σε νέα προϊόντα ή να αλλάξουν το επιχειρηματικό μοντέλο που εφαρμόζουν.
• Χρηματοδότηση δικτύων που φέρνουν μαζί παραγωγούς, επιχειρηματίες, ερευνητές και ενδιάμεσους, ώστε να αντιμετωπίσουν από κοινού τα προβλήματα που υφίστανται ή να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν μία καινοτομία. 

Στην πράξη 

Η εκπαίδευση, οι πολιτικές ανάπτυξης των δεξιοτήτων και το σύστημα αγροτικής καινοτομίας, αποτελούν το υπόβαθρο της διάδοσης και της αποδοχής των νέων τεχνολογιών. Πιο συγκεκριμένα, oι αγρότες της Ολλανδίας έχουν κατά κανόνα υψηλή εκπαίδευση, γεγονός που τους επιτρέπει να ενημερώνονται συνεχώς και να παραμένουν ανταγωνιστικοί. Υπάρχει μία πλειάδα θεσμών που προσφέρει συμβουλές σε μεγάλο αριθμό θεμάτων, ενώ το σύστημα παροχής συμβουλών είναι ιδιωτικοποιημένο. Επιπλέον, η πρόσβαση των αγροτών στην εκπαίδευση και την ενημέρωση ενισχύεται από τα μέτρα του δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ.

Οι πρωτοπόροι αγρότες

Οι «πρωτοπόροι αγρότες», αυτοί που εφαρμόζουν πρώτοι από όλους μία νέα τεχνολογία ή τεχνική, ανέρχονται στο 2% των αγροτών. Ωστόσο, ένα ποσοστό της τάξης του 14% των Ολλανδών αγροτών, κάνει μία σημαντική βελτίωση στα προϊόντα που παράγει ή στις διαδικασίες που ακολουθεί κάθε έτος.

Τα ποσοστά αυτά κρίνονται ως ιδιαίτερα υψηλά και χαρακτηρίζουν ένα δυναμικό με έφεση στην καινοτομία. Η έφεση αυτή ενισχύεται με την καταγραφή των «πρωτοπόρων καινοτομιών», των πιο καινοτόμων κλάδων, και την ανάλυση των χαρακτηριστικών τους από τις δημόσιες αρχές. Με τον τρόπο αυτό θεσπίζονται στοχευμένα μέτρα πολιτικής.

Εμπόδια

Η Έκθεση προσδιορίζει τους παράγοντες που εμποδίζουν ή αντίθετα διευκολύνουν τη διάδοση της καινοτομίας. Ο βαθμός διάδοσης της καινοτομίας σχετίζεται με την εκπαίδευση, τις δεξιότητες, το πόσο σύνθετη, αλλά και το πόσο αποδεκτή είναι από το ευρύ κοινό. Για παράδειγμα, το κοινό δεν αποδέχεται τους Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς ή τη λειτουργία πολύ μεγάλων κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων για την παραγωγή βιο-αερίου. Επιπλέον, οι εταιρίες παροχής συμβούλων επηρεάζουν σημαντικά την τελική απόφαση του ενδιαφερόμενου.

Τέλος, σημαντικό ρόλο στην αποδοχή μίας καινοτομίας παίζουν η σταθερότητα της κυβερνητικής πολιτικής, το οικονομικό κλίμα, οι προσδοκίες για την πορεία του αγροδιατροφικού τομέα, η ρευστότητα και χρηματοδοτική επάρκεια, το στάδιο εξέλιξης της οικονομικής εκμετάλλευσης και η διαδοχή της, ο βαθμός αβεβαιότητας και το ρίσκο που πρέπει να αναληφθεί και ο βαθμός ενίσχυσης και επιχορήγησης των πρώτων καινοτόμων.