Αναστενάρια: To έθιμο που συνδέεται με τη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης
Κωνσταντίνου και Ελένης σήμερα. Ένα ιδιαίτερο και πολυσυζητημένο έθιμο συνδέεται με τη συγκεκριμένη μέρα, τα Αναστενάρια. Άνδρες και γυναίκες μετέχουν σ΄ αυτό με εκστατικό χορό πάνω στα πυρωμένα κάρβουνα.
Πώς όμως συνδέεται το έθιμο με την συγκεκριμένη ημέρα;
Λέγεται, ότι κάποτε εκδηλώθηκε φωτιά στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου στον Λαγκαδά το 1250. Το εκκλησίασμα βγήκε πανικόβλητο από το ναό. Οι πιστοί όμως, επέστρεψαν στην εκκλησία για να σώσουν τις εικόνες που αναστέναζαν και ζητούσαν βοήθεια. Οι εικόνες σώθηκαν και κανείς πιστός δεν έπαθε τίποτα από τις φλόγες. Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού, καθιερώθηκε η πυροβασία.
«Τα Αναστενάρια, γίνονταν παλαιότερα σε μια περιοχή της επαρχίας Σωζοαγαθουπόλεως της Βορειοανατολικής Θράκης, η οποία περιβάλλεται από ψηλά βουνά και ήταν δύσκολη η επικοινωνία με τα γειτονικά μέρη. Κέντρο της εθιμικής αυτής εκδήλωσης, ήταν το Κωστί, το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής. Τα Αναστενάρια, με το όνομα Νεστινάρκα, ήταν γνωστά και σε γειτονικά βουλγαρικά χωρία στα οποία μεταδόθηκαν από τους Έλληνες.
Μετά το 1923, οι κάτοικοι των χωριών εγκαταστάθηκαν διάφορα μέρη της Μακεδονίας, φέρνοντας μεταξύ άλλων και τα έθιμά τους.»
Την αναβίωση του εθίμου συναντάμε σήμερα στην Αγία Ελένη Σερρών, κατά κύριο λόγο, στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, στη Μελίκη Ημαθίας και τη Μαυρολεύκη Δράμας.
Για πολλά χρόνια το έθιμο τελούνταν υπό πλήρη μυστικότητα. Το 1943, με ενέργειες του προέδρου της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών Άγγελου Τανάγρα στη Μαυρολεύκη Δράμας, η πυροβασία έγινε δημόσια. Πρόκειται για το στάδιο των Αναστεναρίων, το οποίο είναι το γνωστότερο από όλο το έθιμο. Τότε έγινε και επιστημονικός έλεγχος που διαπίστωσε την ακαΐα όσων συμμετείχαν στα Αναστενάρια, με αποτέλεσμα να μεγαλώσει το ενδιαφέρον για το έθιμο.
Η διαδικασία ξεκινάει από την παραμονή της γιορτής. Η συγκέντρωση των αναστενάρηδων γίνεται στο σπίτι του αρχιαναστενάρη, όπου ξεκινά η μουσική που συνοδεύει την τελετή. Οι αναστενάρηδες, κρατώντας τις εικόνες στα υψωμένα χέρια αρχίζουν τον εκστατικό χορό, ο χορός τελικά, διαρκεί ως τα μεσάνυχτα.
Ανήμερα της γιορτής των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, οι εικόνες μεταφέρονται από το κονάκι στην εκκλησία για να λειτουργηθούν. Μετά την απόλυση της εκκλησίας, ακολουθεί η θυσία ενός ζώου. Στον χώρο αυτό, μεταφέρονται οι εικόνες με εκστατικό χορό και τοποθετούνται σε πρόχειρο προσκυνητάρι.
Ο εκστατικός χορός, επαναλαμβάνεται την επόμενη μέρα στο κονάκι, με αυξανόμενη ένταση. Μόλις βραδιάζει, οι αναστενάρηδες χορεύοντας διαρκώς, κατευθύνονται στην πλατεία του χωριού. Εκεί, άλλοι αναστενάρηδες, που έχουν προγονικό το προνόμιο αυτό, μετά από μήνυμα του αρχιαναστενάρη, έχουν ανάψει σωρό από ξύλα, που γρήγορα μεταβάλλονται σε ανθρακιά. Ο χορός με μεγαλύτερη ένταση και πάθος, συνεχίζεται γύρω από την ανθρακιά. Από τον όμιλο των αναστενάρηδων, ξαφνικά ξεχωρίζουν μερικοί άντρες και γυναίκες. Κρατώντας σφιχτά τις εικόνες, προχωρούν προς τα αναμμένα κάρβουνα. Μετά από ένα μικρό δισταγμό, κατευθύνονται με γυμνά πόδια στην ανθρακιά και χορεύουν πάνω στα κάρβουνα. Αυτοί θεωρούνται οι εκλεκτοί που, όπως πιστεύεται, πήραν την εντολή από τον άγιο να πυροβατήσουν τη χρονιά αυτή.Με το τέλος της πυροβασίας, θα επιστρέψουν μαζί με τους άλλους αναστενάρηδες στο κονάκι, όπου θα συνεχίσουν τον χορό.
Την επόμενη μέρα (22 Μαΐου), μια ομάδα θα γυρίσει τα σπίτια του χωριού, με τις εικόνες και τα θυμιάματα, καθώς πιστεύεται ότι με την περιφορά αυτή απομακρύνεται κάθε κακό απ’ το χωριό.
Το βράδυ της 22ας Μαΐου, γίνεται πυροβασία στον Λαγκαδά και το βράδυ της 23ης Μαΐου, πυροβασία στην Αγία Ελένη και τον Λαγκαδά και έτσι ολοκληρώνεται ο τελετουργικός κύκλος των Αναστεναρίων.
Πως δεν καίγονται οι αναστενάρηδες;
Πολλές προσπάθειες ερμηνείας του φαινομένου της ακαϊας έγιναν και γίνονται από ανθρώπους της επιστήμης.
Το φαινόμενα της ακαΐας και της αναλγησίας των πυροβατών κατά μια προσέγγιση,
οφείλονται στην έκστασή τους από αυθυποβολή ή ετεροϋποβολή. Με την επίδραση του ήχου από τα μουσικά όργανα, των θυμιάσεων, της όλης κατανυκτικής ατμόσφαιρας κατά την πολυήμερη προετοιμασία τους και με τη δύναμη της πίστης τους, αυτοσυγκεντρώνονται,, οι αισθήσεις τους ελαττώνονται βαθμιαία, όπως και η συνείδησή τους και πέφτουν σε έκσταση που κορυφώνεται με το αντίκρισμα της φωτιάς.
Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, η ακαΐα πρέπει να αποδοθεί σε υπερβολική εφίδρωση των ποδιών κατά την πυροβασία. Ο ιδρώτας με τα άλατα που περιέχει συγκρατεί νερό, το οποίο εξατμίζεται στη φωτιά και δημιουργεί απομονωτικό προστατευτικό στρώμα ατμού γύρω από το δέρμα. Η υπερίδρωση γίνεται πιο αποτελεσματική με την ταχύτητα κατά το βάδισμα πάνω στη φωτιά κι έτσι το θερμικό ερέθισμα δεν προλαβαίνει να προκαλέσει εγκαύματα.
Γερμανοί επιστήμονες μελετούν το φαινόμενο
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 ως τις αρχές της δεκαετίας του 1980, Γερμανοί επιστήμονες, προσπάθησαν με πολλές μελέτες, με επίκεντρο τους Αναστενάρηδες του Λαγκαδά να εξηγήσουν το φαινόμενο αυτό.
- Κατέγραψαν τη θερμοκρασία που είχαν τα κάρβουνα (400-900 βαθμούς κατά τη Βικιπαίδεια) και ανέλυσαν σε ταινία με αργό γύρισμα τις κινήσεις των Αναστενάρηδων για να δουν πόση ώρα ακριβώς τα πόδια τους ήταν σ’ επαφή με τη φωτιά.
Πήραν επίσης δείγματα επιδερμίδας από τα πόδια τους και τοποθέτησαν ηλεκτροεγκεφαλογράφους στα κεφάλια των Αναστενάρηδων, όπως επίσης, ηλεκτροκαρδιογράφους και ψυχογαλβανόμετρα. Έτσι μπόρεσαν να μελετήσουν την πορεία των εγκεφαλοκυμάτων, του ρυθμού της καρδιάς και της ηλεκτρικής αντίστασης του δέρματος και να διαπιστώσουν ότι δεν υπάρχει καμία απολύτως μυστηριώδης ή μεταφυσική εξήγηση στο φαινόμενο της ακαΐας.
Μια άλλη ομάδα Γερμανών επιστημόνων που μελέτησαν σχολαστικά την πυροβασία των Αναστενάρηδων και «πυροβάτησαν» σε συνθήκες εργαστηρίου κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι αναμφίβολα εφικτό «για κοινούς ανθρώπους, να περπατήσουν ξυπόλυτοι πάνω σε κάρβουνα δίχως καμία ειδική προετοιμασία, μεταβολή της συνειδησιακής κατάστασης ή τεχνική βαδίσματος».
«Τις πανηγυρικές εκδηλώσεις αναβίωσης του εθίμου των Αναστενάρηδων, διοργανώνει ο Δήμος Προσοτσάνης και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μαυρολεύκης.
Οι εκδηλώσεις, θα πραγματοποιηθούν στις 21, 22 και 23 Μαΐου, στο εξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στην Τοπική Κοινότητα Μαυρολεύκης του Δήμου Προσοτσάνης.
Σύμφωνα με το πρόγραμμα των ημερών, την Δευτέρα 21 Μαΐου, στις 9 μ.μ., θα πραγματοποιηθεί πυροβασία των Αναστενάρηδων, στο εξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Ακολούθως, την επόμενη ημέρα Τρίτη 22 του μηνός, στις 7 μ.μ. θα πραγματοποιηθεί μουσικοχορευτική εκδήλωση με τη συμμετοχή του Πολιτιστικού Συλλόγου Μαυρολεύκης «Ο Άγιος Παντελεήμων», του Πολιτιστικού και Μορφωτικού Συλλόγου Δοξάτου, του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Καλαμώνα «Τραντέλληνες», του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Αγίας Παρασκευής «Ορφέας» και η Χορωδία Φωτολίβους.
Στη συνέχεια, θα ακολουθήσει παραδοσιακή μουσική βραδιά. Τέλος, την Τετάρτη 23 Μαΐου, στις 9 μ.μ. θα πραγματοποιηθεί πυροβασία των Αναστενάρηδων, στο εξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στην Μαυρολεύκη Δράμας.»
Πηγές: http://m.eirinika.gr, www.protothema.gr, https://epiloges.tv
